Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị các loại hình nghệ thuật truyền thống, đặc biệt là loại hình nghệ thuật hát xẩm, huyện Yên Mô đã triển khai đồng bộ các giải pháp, nhằm góp phần phần tôn vinh các giá trị truyền thống, nâng cao chất lượng đời sống tinh thần cho nhân dân, đặc biệt là góp phần thúc đẩy kinh tế- xã hội trên địa bàn huyện nói riêng và tỉnh Ninh Bình nói chung.

Ảnh: Tiết mục đặc sắc tại Liên hoan các CLB hát xẩm, hát chèo huyện năm 2023

Yên Mô là vùng đất giàu truyền thống lịch sử, văn hoá và cách mạng, huyện cũng được coi là một trong những cái nôi của nghệ thuật hát xẩm và là quê hương của cố nghệ nhân hát xẩm nổi tiếng Hà Thị Cầu- người hát xẩm cuối cùng của thế kỷ XX. Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, từng có giai đoạn phát triển mạnh, song cũng như nhiều loại hình âm nhạc dân tộc khác, hát xẩm phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức khi đất nước bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Đặc biệt, năm 2013, khi Nghệ sĩ ưu tú Hà Thị Cầu, người được mệnh danh là "báu vật nhân văn sống", "người giữ hồn Xẩm" qua đời, hát xẩm ở Yên Mô đứng trước nguy cơ thất truyền. Mặt khác, công chúng, nhất là giới trẻ lại có xu hướng thích xem các loại hình nghệ thuật cho là mới lạ đã khiến cho nghệ thuật truyền thống như hát chèo, xẩm gặp rất nhiều khó khăn về công chúng, môi trường diễn xướng…

Đồng chí Nguyễn Xuân Bính- Phó Trưởng phòng Văn hoá- Thông tin huyện Yên Mô cho biết: Trước thực trạng trên, những năm qua, huyện đã triển khai nhiều biện pháp nhằm giữ gìn và phát huy giá trị các loại hình nghệ thuật truyền thống, đặc biệt là hát xẩm, hát chèo. Thực hiện Nghị quyết số 33 ngày 09/6/2014 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (Khóa XI) về “xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”, những năm qua, huyện đã triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm đưa nghị quyết vào cuộc sống. Xác định, công tác bảo tồn thông qua truyền dạy thực hành là hết sức quan trọng, do đó hàng năm, phòng Văn hoá- Thông tin đã tham mưu cho huyện tổ chức đào tạo các lớp nghệ nhân kế cận, đặc biệt là nghệ nhân trẻ như: giáo viên âm nhạc các trường tiểu học, THCS trên địa bàn, hội viên các câu lạc bộ hát chèo, hát xẩm và các em học sinh tiểu học, THCS có năng khiếu, đam mê về âm nhạc. Từ năm 2014 đến năm 2023 huyện đã mở được 13 lớp truyền dạy hát xẩm. UBND huyện cũng đã phối hợp với Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch mời các nghệ nhân, nghệ sỹ ưu tú ở trung ương và địa phương sưu tầm các làn điệu, các bài hát xẩm cổ truyền, biên soạn chương trình và trực tiếp truyền dạy nghệ thuật hát xẩm cho các diễn viên, nhạc công Nhà hát chèo Ninh Bình, các diễn viên quần chúng ở xã Yên Phong và các xã lân cận thuộc huyện.

Sau khi được truyền nghề, các học viên tham gia dàn dựng, biểu diễn chương trình hát xẩm nhằm giới thiệu, quảng bá sâu rộng nghệ thuật hát xẩm tới công chúng và truyền nghề cho lớp trẻ kế cận. Đồng thời thường xuyên tham gia hoạt động văn hóa, văn nghệ tại các sự kiện chính trị của tỉnh, huyện và địa phương, góp phần từng bước đưa môn nghệ thuật này thấm sâu vào đời sống nhân dân, có sức lan tỏa trong cộng đồng.

Bà Nguyễn Thị Mận, con gái của cố nghệ nhân Hà Thị Cầu tự hào chia sẻ: Năm 2018 từ sự góp sức của những người yêu hát xẩm, câu lạc bộ (CLB) mang tên cụ Hà Thị Cầu ra đời với mong muốn được cùng nhau gìn giữ chất xẩm dân gian. Đến năm 2021, được sự quan tâm của tỉnh, huyện, CLB chính thức được ngành chức năng công nhận, từ đây hoạt động của CLB nền nếp hơn. Từ 12 thành viên ban đầu, đến nay, CLB có 35 thành viên. Những người đến với CLB hát xẩm Hà Thị Cầu đều có chung niềm đam mê đặc biệt với bộ môn nghệ thuật này. Hiện nay, CLB đang truyền dạy cho 22 em học sinh đến từ các xã Yên Phong, Yên Từ, Yên Nhân và một số xã của huyện Yên Khánh. Điều đặc biệt ở CLB, ngoài bà Mận- một trong những tuyền nhân của cố nghệ Nhân Hà Thị Cầu thì chắt ngoại của cụ- em Đinh Thuỳ Linh với chất giọng tốt và khả năng kéo nhị điêu luyện cũng đã tích cực tham gia hỗ trợ truyền dạy kéo nhị cho các học viên.

Ảnh: Tiết mục chèo tại Lễ ra mắt CLB hát xẩm, hát chèo thị trấn Yên Thịnh

Cùng với CLB hát xẩm Hà Thị Cầu, hiện toàn huyện có gần 30 CLB, đội văn nghệ với trên 600 thành viên tham gia rộng khắp tại các xã, thị trấn. Từ năm 2013 đến nay, huyện đã tổ chức nhiều cuộc Liên hoan các CLB hát xẩm, hát chèo và Hội diễn nghệ thuật quần chúng, thu hút nhiều đội văn nghệ tham gia với các tiết mục đặc sắc. Các đội văn nghệ của huyện tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ do tỉnh tổ chức cũng đạt được nhiều thành tích cao như: Đoạt huy chương Vàng tiết mục hát xẩm tại Hội diễn nghệ thuật quần chúng tỉnh Ninh Bình năm 2014; đoạt 2 giải A, 1 giải B và giải Nhì toàn đoàn tại Liên hoan ca khúc cách mạng tỉnh Ninh Bình năm 2019; 1 giải Nhất, 1 giải Nhì và 1 đoạt giải Ba tại Hội thi Văn nghệ, Thể thao các xã Nông thôn mới tỉnh Ninh Bình lần thứ I (năm 2019); 1 giải A, 2 giải B, 1 giải C và 5 giải khuyến khích tại Liên hoan hát xẩm các tỉnh khu vực phía Bắc- tỉnh Ninh Bình (năm 2019); 2 giải A tại Liên hoan các CLB nghệ thuật truyền thống không chuyên tỉnh Ninh Bình (năm 2020); 2 giải A, 2 giải B và 6 giải khuyến khích tại Liên hoan hát xẩm Ninh Bình mở rộng năm 2022; đạt 2 giải A tại Liên hoan hát xẩm Ninh Bình mở rộng 2023...

Đặc biệt, năm 2023, HĐND huyện đã ban hành Nghị quyết thông qua Đề án “Hỗ trợ hoạt động các CLB hát xẩm, hát chèo và đội văn nghệ hát xẩm, hát chèo huyện, giai đoạn 2023- 2025”. Nghị quyết được ban hành đã tạo cơ chế chính sách quan trọng để đẩy mạnh hoạt động của các CLB đã thành lập; khuyến khích và duy trì hoạt động của các CLB thành lập mới để nghệ thuật hát xẩm, hát chèo trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc gắn với phát triển du lịch bền vững trên địa bàn huyện.

Với các hoạt động truyền dạy hát xẩm, hát chèo biểu diễn, phục vụ các sự kiện và biểu diễn phục vụ khách du lịch cùng sự nỗ lực từ hoạt động của các cơ quan chức năng ở địa phương, nghệ thuật hát xẩm đang được bảo tồn, phát huy, góp phần làm phong phú thêm các sản phẩm du lịch của tỉnh, đóng góp vào việc định vị điểm đến của du lịch Ninh Bình. Cũng từ sự nỗ lực của các cấp uỷ, chính quyền, sự chung tay góp sức người dân, năm 2022, nghệ thuật trình diễn dân gian hát xẩm đã được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Nhằm bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị các loại hình nghệ thuật truyền thống, đặc biệt là hát xẩm, hát chèo thời gian tới, huyện tích cực tuyên truyền, quảng bá loại hình nghệ thuật này gắn với phát triển du lịch; tăng cường mở rộng giao lưu, chia sẻ giữa các nhóm, CLB xẩm, hát chèo trong và ngoài huyện. Bên cạnh đó, huyện tiếp tục triển khai có hiệu quả Đề án “Hỗ trợ hoạt động các CLB hát xẩm, hát chèo và đội văn nghệ hát xẩm, hát chèo huyện Yên Mô, giai đoạn 2023- 2025” với phương châm huy động các nguồn lực động viên, khuyến khích nhân dân tham gia công tác bảo tồn các loại hình nghệ thuật gắn với phát triển du lịch cộng đồng, đưa các loại hình nghệ thuật truyền thống phát triển bền vững, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế- xã hội trên địa bàn.

Tác giả: Bùi Thúy- Trung tâm Văn hóa, Thể thao và Truyền thanh huyện.