1. Đặc điểm lúa cỏ

Lúa cỏ (hay còn gọi là lúa ma, lúa trời, lúa hoang) là hiện tượng từng gặp ở nhiều nước như Malaysia, Indonesia, Philippine và ở Việt Nam (Long An và Bình Thuận từng chịu thiệt hại do lúa cỏ trong thập niên 1990). Hiện nay, lúa cỏ gây hại ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, nhất là Long An, Tiền Giang, Thành phố Hồ Chí Minh, đối với tỉnh Ninh Bình lúa cỏ đã xuất hiện và gây hại trên địa bàn tỉnh trong vài vụ gần đây. Hiện nay một số xã, thị trấn trên địa bàn huyện như thị trấn Yên Thịnh, xã Yên Phong, Yên Nhân… trên ruộng lúa gieo cấy vụ mùa năm 2019 đã xuất hiện rải rác lúa cỏ.

Lúa cỏ rất giống lúa thường mặc dù thời gian sinh trưởng ngắn hơn, do đó khi canh tác bằng hình thức gieo sạ, gieo vãi rất khó phát hiện và tiêu diệt bằng các biện pháp làm cỏ tay.

Lúa cỏ ở giai đoạn đầu sinh trưởng khá nhanh, lúa trổ bông sớm hơn lúa thường 5-7 ngày, thời gian trỗ kéo dài (trên bông có hạt đang chắc xanh có hạt đang phơi mầu) hạt lúa có râu dài, hoặc không có râu, hạt có dạng thon dài hoặc bầu dục màu hạt vàng và vàng sẫm, có dạng hạt có mỏ tím, tỷ lệ lép cao, đặc biệt là rất dễ rụng hạt khi có một cơn gió thoảng qua. Sau khi hạt rụng xuống nếu hạt gặp điều kiện thuận lợi thì nẩy mầm luôn, nếu gặp điều kiện bất thuận thì hạt ngủ nghỉ nhưng vẫn có sức sống cũng như duy trì sức nảy mầm trong vài năm, do vậy lúa cỏ tồn tại, tích tụ và tăng dần qua các vụ.

Mặt khác qua nhiều vụ canh tác lúa cỏ cũng có sự giao phấn (tỷ lệ nhỏ) với lúa thường, việc tự để giống từ những khu vực này khiến các dạng lúa phân ly với tính trạng xấu trở nên phức tạp, khó nhận biết và quản lý hơn.

2. Nguyên nhân lúa cỏ xâm nhiễm trên đồng ruộng

• Nguyên nhân cơ giới do quá trình máy gặt từ vùng bị nhiễm lúa cỏ sang vùng không bị nhiễm lúa cỏ (do không vệ sinh máy trước khi xuống gặt).

• Do quá trình canh tác lúa lâu đời, giống lúa bị phân ly, thoái hóa và tính chất di truyền có xu hướng trở lại các đặc tính của nguồn gốc lúa hoang dại ban đầu (hiện tượng lại giống) và xuất hiện loại lúa cỏ.

• Việc người dân tự để giống lúa, nhất là sử dụng giống trong vùng đã nhiễm hạt giống lúa cỏ để gieo cấy cho vụ sau sẽ làm gia tăng sự xâm nhiễm của lúa cỏ trên đồng ruộng.

• Trong quá trình canh tác sản xuất, lúa cỏ tồn tại và xâm nhiễm qua các con đường như: vệ sinh đồng ruộng không kỹ, làm đất, theo dòng nước, gieo cấy, máy gặt đập thu hoạch tại nhiều vùng khác nhau…tạo điều kiện cho hạt lúa cỏ tồn tại và xâm nhiễm ở nhiều vùng, nhiều vụ sản xuất.